Kiedy w roku 197 zaczynałem swoje życie zawodowe, to Dahlta 020 koloru oliwkowego przypadała na siedmiu geodetów. Na początku każdego tygodnia ustalaliśmy harmonogram wykorzystania instrumentu. Teren działania był wysokościowo urozmaicony i odpadała technika niwelacji metodą punktów rozproszonych. Innym pozostawał teodolit PZO z dalmierzem nitkowym. Był też sowiecki teodolit z odczytem noniuszowym. Dla swoich potrzeb uzdatniłem przedwojenny teodolit Wild T 0. Numerem jeden była Dahlta 020 z pionem sznurkowym i libellą miejsca zera. Inne były wtedy techniki pomiarowe, inne proporcje prac terenowych i kameralnych. Szczegóły I-szej grupy mierzyło się ortogonalnie przy użyciu tyczek, węgielnicy dwupryzmatycznej, 20-to metrowej taśmy mierniczej i tzw. taśmy domiarówki. Dzisiaj nikt już by nie przystał na takie rozwiązanie. Bywało, i to nie tak rzadko, że w teren wraz z całym wyposażeniem jechało się autobusem PKS lub pociągiem PKP. Z przyczyn sentymentalnych kupiłem na OLX tachimetr Dahlta 020. W cenie była informacja, że instrument jest niesprawny. Potraktowałem go jako dawcę organów i eksponat. Nieco wcześniej, po bardzo przystępnej cenie, kupiłem w zaprzyjaźnionej firmie całkiem sprawną Dahltę 020.
Nieco o historii instrumentu: W roku 1919 norweski geodeta Dahl zaproponował rozwiązanie, którego istota polega na zastąpieniu obrazu diagramu przenoszonego w pole widzenia lunety i zasłanianego częściowo to pole, diagramem odwzorowującym optycznie na płaszczyznę obrazu lunety. Prace nad skonstruowaniem takiego tachimetru rozpoczęła firma Zeiss w roku 1922. Prototyp instrumentu wykonano w roku 1933. Po okresie długotrwałych prób i pokonaniu trudności przy nanoszeniu z niezbędną dokładnością krzywych diagramu, pierwsze tachimetry Zeissa typu Dahlta ukazały się na rynku w roku 1942.
Cytat z podręcznika Instrumentoznawstwo Geodezyjne wg Szymońskiego.
Dane pomiarowe Dahlty:
– poziomą krzywą zerową kieruje się na punkt zerowy łaty tachimetrycznej,
– krzywa odległościowa o stałej równej 100,
– trzy krzywe wysokościowe o stałych 10, 20, i 100, które ukazują się ze znakami + lub – w zależności od kąta nachylenia osi celowej.
Do pomiarów tachimetrycznych używa się specjalnej łaty Dahlta o długości 4m z zerowym punktem celowania położonym w odległości 1.40m od stopy łaty lub łaty z wysuwaną stopą, gdzie zerowy punkt celowania można ustawiać w odległości od 0.20 do 1.60m.
Średni błąd pomiaru tachimetrem Dahlta 020 dla punktu oddalonego o 100m od stanowiska, według danych wytwórni wynosi:
– błąd odległości dla stałej 100 = +/-10cm,
– błąd odległości dla stałej 200 = +/-20cm,
– błąd przewyższenia dla stałych: 10 = +/-3cm; 20 = +/-5cm; 50 = +/-10cm i 100 = +/-15cm.
Z tego co powyżej wynika, że instrument nie nadawał się do pomiaru szczegółów I-szej grupy dokładnościowej i pomiar sytuacyjno-wysokościowy warstwą hipsometryczną uzupełniało się tym instrumentem. W swojej praktyce, w sytuacjach kiedy użycie taśmy było utrudnione (ruch, przeszkody terenowe), używałem instrumentów optycznych dwuobrazowych BRT 006 lub Redta 002. Ten pierwszy miał zasięg do 60-ciu metrów, a drugi w użyciu wymagał poziomej łaty mocowanej na pionowej kolumnie. Pomiarowy z takim zestawem sprawiał wrażenie odbywania pokuty. A nasza Dahlta 020 jak na swój wiek nieźle zachowana. Zaskoczyło mnie to, że przy poziomej celowej na krzywą podstawową kierunek poziomy wyniósł 100G, a jej młodsza siostra Dahlta 010 b daje w takim nastawieniu 100.65G. Wszystko wskazuje na to, że to nastawienia fabryczne. Więcej o tym na końcu.
Rys. 1. Po lewej prototyp Dahlty z lat 30-tych, a po prawej mój egzemplarz Dahlty 020.
Rys. 2. Ilustracje o Dahlcie 020 opublikowane na stronie Kern Aarau Museum. Zachęcam do zajrzenia na ową stronę. Tam dużo ciekawych rzeczy.
Rys. 3. Schemat diagramu Dahlty 020 oraz Dahlty 010 wg „Instrumentoznawstwo Geodezyjne III tom”. Autor Jerzy Szymoński.
Rys. 4. Po lewej różnice pomiędzy modelami Dahlty 020 i 010. Najistotniejsza różnica to taka, że model 010 ma automatyczny indeks koła pionowego. Po prawej schemat optyczny lunety tachimetru Dahlta 020.
Fot. 1. Zdjęcia Dahlty 020 w planie ogólnym i w zbliżeniu. Po prawej etykieta we wnętrzu skrzynki Dahlty 020. W skrzynce było dużo, a w tej co kupiłem ostał się jedynie instrument.
Fot. 2. Zdjęcia detaliczne z numerem fabrycznym instrumentów. Po prawej numer tej sprawnej. U dołu efekt poprawy wizerunku. O szczegółach nie chce mi się pisać.
Fot. 3. Demontaż obiektywu w niesprawnej Dahlcie 020.
Fot. 4. Po lewej niesprawna Dahlta 020. Spodarka i inne części powędrowały do Theo 020.
Fot. 5. Instrument na stanowisku testowym, czyli na moim balkonie.
Fot. 6. Sposób rektyfikacji – od lewej libelli indeksu kręgu pionowego, w środku libelli rurkowej, a po prawej libelli sferycznej. Tylko libella sferyczna wymagała niewielkiej korekty.
Fot. 7. Po lewej cel krzywej podstawowej (a), po prawej cel środka krzyża nitek (b).
Sprawdzenie tachimetru Carl Zeiss Dahlta 020 nr 131709:
1. Sprawdzono położenie bańki libelli sferycznej i rurkowej w dwóch położeniach. Szczątkowe błędy usunięto przy pomocy śrub rektyfikacyjnych owych libelli.
2. Sprawdzenie błędów kolimacji i błędu miejsca zera kręgu pionowego odbyło się poprzez zapisy wartości koła poziomego i pionowego przy wycelowaniu na wyraźny odległy punkt.
Odczyty w dwóch pełnych seriach i tak:
Jak widać bywa różnie. I jak traktować pozycję: obliczone h = d : tg z? Dylemat pojawił się w tabeli testu tachimetrów diagramowych.
Test tachimetrów diagramowych
Postanowiłem zadziałać posiadanymi tachimetrami. Cel to łata Dahlty przymocowana do pionowego słupa. Odczytałem kolejnymi instrumentami odległość i przewyższenie. Mało kto wie z młodych geodetów co to takiego. Za wartości bezwzględne uznałem pozyskane za pomocą przyrządu Disto nasadzanego na teodolit Carl Zeiss Jena Theo 080 A. O szczegółach poniżej.
Fot. 8. Na ilustracji powyżej fabryczna łata do instrumentu Dahlta. W tym wariancie jest możliwość ustawienia wysokości celu. Stara dobra i bardzo ciężka konstrukcja drewniana z niewielkim dodatkiem metalu.
Raport z pomiaru odległości zredukowanej i przewyższenia.
Za wartości bezwzględne uznałem pozyskane za pomocą przyrządu Disto nasadzanego na teodolit Carl Zeiss Jena Theo 080 A. O szczegółach poniżej.
Fot. 9. Po lewej zestaw pomiarowy tj. teodolit Zeiss Theo 080 A z nasadzonym przyrządem Disto. Uzyskane tym zestawem wyniki przyjąłem jako bezbłędne. Po prawej wynik pomiaru odległości pochylonej na wyświetlaczu przyrządu Disto.
Rys. 1. Po lewej prototyp Dahlty z lat 30-tych, a po prawej mój egzemplarz Dahlty 020.
Rys. 2. Ilustracje o Dahlcie 020 opublikowane na stronie Kern Aarau Museum. Zachęcam do zajrzenia na ową stronę. Tam dużo ciekawych rzeczy.
Rys. 3. Schemat diagramu Dahlty 020 oraz Dahlty 010 wg „Instrumentoznawstwo Geodezyjne III tom”. Autor Jerzy Szymoński.
Rys. 4. Po lewej różnice pomiędzy modelami Dahlty 020 i 010. Najistotniejsza różnica to taka, że model 010 ma automatyczny indeks koła pionowego. Po prawej schemat optyczny lunety tachimetru Dahlta 020.
Fot. 1. Zdjęcia Dahlty 020 w planie ogólnym i w zbliżeniu. Po prawej etykieta we wnętrzu skrzynki Dahlty 020. W skrzynce było dużo, a w tej co kupiłem ostał się jedynie instrument.
Fot. 2. Zdjęcia detaliczne z numerem fabrycznym instrumentów. Po prawej numer tej sprawnej. U dołu efekt poprawy wizerunku. O szczegółach nie chce mi się pisać.
Fot. 3. Demontaż obiektywu w niesprawnej Dahlcie 020.
Fot. 4. Po lewej niesprawna Dahlta 020. Spodarka i inne części powędrowały do Theo 020.
Fot. 5. Instrument na stanowisku testowym, czyli na moim balkonie.
Fot. 6. Sposób rektyfikacji – od lewej libelli indeksu kręgu pionowego, w środku libelli rurkowej, a po prawej libelli sferycznej. Tylko libella sferyczna wymagała niewielkiej korekty.
Fot. 7. Po lewej cel krzywej podstawowej (a), po prawej cel środka krzyża nitek (b).
Fot. 8. Na ilustracji powyżej fabryczna łata do instrumentu Dahlta. W tym wariancie jest możliwość ustawienia wysokości celu. Stara dobra i bardzo ciężka konstrukcja drewniana z niewielkim dodatkiem metalu.
Fot. 9. Po lewej zestaw pomiarowy tj. teodolit Zeiss Theo 080 A z nasadzonym przyrządem Disto. Uzyskane tym zestawem wyniki przyjąłem jako bezbłędne. Po prawej wynik pomiaru odległości pochylonej na wyświetlaczu przyrządu Disto.