Tachimetr autoredukcyjny Dahlta
Wstęp
Z kontaktów ze współczesną geodezją wnioskuję, że zainteresowanie instrumentem wymienionym w tytule zbliżone jest do zera. Co innego starsze pokolenie, gdzie w różnym stopniu ich życie zawodowe związane było z tym instrumentem. Kiedy w roku 1973 zaczynałem swoje życie zawodowe, to Dahlta 020 koloru oliwkowego przypadała na siedmiu geodetów. Na początku każdego tygodnia ustalaliśmy harmonogram wykorzystania instrumentu. Teren działania był wysokościowo urozmaicony i odpadała technika niwelacji metodą punktów rozproszonych. Innym pozostawał teodolit PZO z dalmierzem nitkowym. Był też sowiecki teodolit z odczytem noniuszowym. Dla swoich potrzeb uzdatniłem przedwojenny teodolit Wild T 0. Numerem jeden była Dahlta 020 z pionem sznurkowym i libellą miejsca zera. Inne były wtedy techniki pomiarowe, inne proporcje prac terenowych i kameralnych. Szczegóły pierwszej grupy mierzyło się ortogonalnie przy użyciu tyczek, węgielnicy dwupryzmatycznej, 20-to metrowej taśmy mierniczej i tzw. taśmy domiarówki. Dzisiaj nikt już by nie przystał na takie rozwiązanie. Bywało i to nie tak rzadko, że w teren, wraz z całym wyposażeniem, jechało się autobusem PKS lub pociągiem PKP. Z przyczyn sentymentalnych w roku 2002 kupiłem na wyprzedaży tachimetr Dahlta 010 B. Poniżej genealogia instrumentu Dahlta.
Cytat z podręcznika Instrumentoznawstwo Geodezyjne wg Szymońskiego.
Dane pomiarowe Dahlty:
– poziomą krzywą zerową kieruje się na punkt zerowy łaty tachimetrycznej,
– dwie krzywe odległościowe o stałych równych 100 i 200,
– cztery krzywe wysokościowe o stałych 10, 20, 50 i 100, które ukazują się ze znakami + lub – w zależności od kąta nachylenia osi celowej.
Do pomiarów tachimetrycznych używa się specjalnej łaty Dahlta o długości 4m z zerowym punktem celowania położonym w odległości 1.40m od stopy łaty lub łaty z wysuwaną stopą, gdzie zerowy punkt celowania można ustawiać w odległości od 0.20 do 1.60m.
Średni błąd pomiaru tachimetrem Dahlta 010B dla punktu oddalonego o 100m od stanowiska, według danych wytwórni wynosi:
– błąd odległości dla stałej 100 = +/- 10cm,
– błąd odległości dla stałej 200 + +/- 20cm,
– błąd przewyższenia dla stałych: 10 = +/- 3cm, 20 = +/- 5cm, 50 = +/- 10cm i 100 = +/- 15cm.
Z tego co powyżej wynika, że instrument nie nadawał się do pomiaru szczegółów I-szej grupy dokładnościowej i pomiar sytuacyjno-wysokościowy warstwą hipsometryczną uzupełniało się tym instrumentem. W swojej praktyce, w sytuacjach kiedy użycie taśmy było utrudnione (ruch, przeszkody terenowe), używałem instrumentów optycznych dwuobrazowych BRT 006 lub Redta 002. Ten pierwszy miał zasięg do 60m, a drugi w użyciu wymagał poziomej łaty mocowanej na pionowej kolumnie. Pomiarowy z takim zestawem sprawiał wrażenie odbywania pokuty.
1. Carl Zeiss Dahlta 010 B.
Jak wcześniej wspomniałem – mój instrument kupiłem w roku 2002. Instrument wymagał naprawy i rektyfikacji, której dokonał serwisant w Geoprojekt Opole. Globalny koszt to 400zł, ale w cenie dostałem dwie czterometrowe łaty rozkładane i jedną łatę teleskopową.
Rys. 1. Po lewej prototyp Dahlty z lat 30-tych, a po prawej mój egzemplarz Dahlty 010 B.
Sprawdzenie tachimetru Carl Zeiss Dahlta 010 B nr 403885:
1. Sprawdzono położenie bańki libelli sferycznej i rurkowej w dwóch położeniach. Szczątkowe błędy usunięto przy pomocy śrub rektyfikacyjnych owych libelli.
2. Sprawdzenie błędów kolimacji i błędu miejsca zera kręgu pionowego odbyło się poprzez zapisy wartości koła poziomego i pionowego przy wycelowaniu na wyraźny odległy punkt.
Odczyty w dwóch pełnych seriach i tak:
Rys. 2. Po lewej schemat optyczny tachimetru Dahlta 010 B, a po prawej widok diagramu odczytowego. Krzywe poziome pozwalają na odczyt odległości zredukowanej. Krzywe ukośne wraz z odczytami wartości łaty umożliwiają wyznaczenie przewyższenia.
Test tachimetrów diagramowych
Postanowiłem zadziałać trzema posiadanymi tachimetrami. Cel to łata Dahlty przymocowana do pionowego słupa. Odczytałem kolejnymi instrumentami odległość i przewyższenie. Dodatkowo zupełnie pierwotną techniką pozyskałem te wartości teodolitami z dalmierzem nitkowym. Mało kto wie z młodych geodetów co to takiego. Za wartości bezwzględne uznałem pozyskane za pomocą przyrządu Disto nasadzanego na teodolit Carl Zeiss Jena Theo 080 A. O szczegółach poniżej.
Rys. 3. Na ilustracji powyżej fabryczna łata do instrumentu Dahlta. W tym wariancie jest możliwość ustawienia wysokości celu. Stara, dobra i bardzo ciężka konstrukcja drewniana z niewielkim dodatkiem metalu.
Dziennik tachimetrii wykonywanej instrumentem Dahlta
Raport z pomiaru odległości zredukowanej i przewyższenia tachimetrami wymienionymi w tabeli. Zaskakująco podobne wyniki.
Rys. 4. Po lewej zestaw pomiarowy. W tym przypadku uzyskane wyniki przyjąłem jako bezbłędne. Po prawej wynik pomiaru odległości pochylonej na wyświetlaczu przyrządu Disto.
